4. ÜNİTE KONU ANLATIMI
İNKILAP ÇALIŞMALARI
II. MECLİS’İN AÇILMASI (11 AĞUSTOS 1923)
23 Nisan 1920’de çalışmalarına başlayan I. TBMM, ulusal bağımsızlığı gerçekleştirmeyi amaçlayan vatansever insanlardan oluşuyordu. Çok zor şartlarda çalışmış ve bunu başarmıştı. Mustafa Kemal mecliste değişik görüşlerde olan insanları bir araya getirmek için “Müdafaa-i Hukuk” grubunu kurmuştu. Meclisin 1 Nisan’da kendin feshetmesiyle seçimlerin yenilenmesine karar verildi.
Seçimleri çoğunlukla Müdafaa-i Hukuk grubu üyeleri kazandı. II. TBMM 11 Ağustos 1923’te çalışmalarına başladı.23 Ağustos 1923’te Lozan Antlaşması meclis tarafından onaylandı.
ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)
Lozan Anlaşması uyarınca anlaşmanın TBMM’de onaylanmasını takip eden altı hafta içinde İstanbul İtilaf devletleri askerlerince boşaltıldı. (2 Ekim 1923). Bu durum başkent sorununu gündeme getirdi. Meclisteki uzun tartışmalardan sonra Ankara başkent olarak kabul edildi.
CUMHURİYET’İN İLANI (29 Ekim 1923)
TBMM’nin açılması, arkasından saltanatın kaldırılmasıyla millet egemenliği büyük ölçüde gerçekleşmişti. Fakat kamuoyu hazır olmadığı için “Cumhuriyet” adı konmamıştı. Üstelik “Meclis Hükümeti” sistemi hükümet bunalımına yol açmıştı. Sonunda 29 Ekim 1923’de Cumhuriyet ilan edildi. Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, Feti Bey TBMM başkanı, İsmet Paşa başbakan oldu.
Cumhuriyetin ilanıyla :
* Devlet rejiminin adı belirlendi
* Devlet başkanı sorunu halledildi
* Meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçildi.
* Yürütmeye işlerlik kazandırıldı.
* Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı, İsmet Paşa Başbakan, Fethi Bey meclis başkanı seçilmiştir.
HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)
Saltanat kaldırılırken kamuoyu hazır olmadığı için halifelikten ayrılmıştı. Fakat Saltanat taraftarlarının halifelik makamı etrafında toplanması, Abdülmecid Efendi’nin saltanatı çağrıştıran davranışları, halifeliğin inkılapların ve laikliğe geçişin önündeki en büyük engel olması, işlevini kaybettiği I. Dünya Savaşı’yla ortaya çıkan halifelik gibi bir kurumun çağdaş Türkiye Cumhuriyet’inde yerinin olmaması ve basında gelişen bazı hadiseler yüzünden 3 mart 1924’te halifelik kaldırılmıştır.
Aynı Gün ;
* Şer’iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı (laiklik yolunda önemli bir adım).
* Tevhid-i Tedrisat Kanunu kabul edildi (Eğitim ve öğretimin birleştirilmesi sağlandı).
* Erkan-ı Harbiye Vekaleti kaldırıldı (genel Kurmayın politikayla uğraşması engellendi)
* Osmanlı hanedanının yurt dışına çıkarılmasına karar verildi.
* Harbiye Nezareti kaldırıldı. (Yerine Savunma Bakanlığı Kuruldu)
ÇOK PARTİLİ SİYASİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ
CUMHURİYET HALK PARTİSİ (9 Ağustos 1923)
İlk TBMM’de Mustafa Kemal’in kurduğu Müdafaa-i Hukuk grubundan başka Tesanüt, İstiklal, Halk ve Islahat grupları da bulunuyordu. Mustafa Kemal inkılapları yapacak kadroyu bir araya getirmek için 9 Ağustos 1923’te Halk Fırkası’nı kurdu. 1950’ye kadar iktidarda kalan partiye (1923 – 1938) yıllarında Mustafa Kemal, (1938-1950) yıllarında da İsmet İnönü başkanlık yapmıştır. Bu tarihe kadar partinin başkanı aynı zamanda cumhurbaşkanı idiler.
Not : Parti ekonomide “Devletçilik” ilkesini savunmuştur.
TERRAKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (17 Kasım 1924)
1924 yılında ordunun siyasetle uğraşması yasaklanınca pek çok subay askerlik görevinden istifa ederek politikaya girdi. Kazım Karabekir, Ali Fuat Paşa (Cebesoy), Rauf Bey (Orbay), Refet Bey (Bele), Adnan Bey (Adıvar) birleşerek aynı görüşü paylaşan kimseleri bir araya getirmek amacıyla bir parti kurdular. Parti kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi. Partinin ilk şubesinin Urfa’da açılması çalışmalarının iyi yolda olmadığının göstergesidir. Partinin yaptığı çalışmaların Şeyh Said İsyanı’nın çıkmasında etkisi görülmüş ve Takrir-i Sükun Kanunu’na dayanılarak 5 Haziran 1925’te parti kapatılmıştır.
Not : Parti ekonomide “liberalizm” i benimsemiştir.
ŞEYH SAİD AYAKLANMASI (13 Şubat 1925)
Nedenleri :
* Terrakiperver partisinin olumsuz çalışmaları
* Türk Devleti’nin Musul’a müdahalesini engellemek isteyen İngilizler’in Güneydoğu’da karışıklık çıkarmak amacıyla buradaki yerli ahaliyi devlet kurma yolunda kışkırtmaları
* Laik Cumhuriyet’e ve inkılaplara karşı olanların bir araya gelmeleri
Diyarbakır’ın Piran köyünde başlayan ayaklanma kısa sürede Doğu Anadolu’ya yayıldı. Fethi Bey Hükümeti ayaklanmayı bastırmakta başarısız olunca istifa etti. İsmet Paşa Hükümeti 4 Mart 1925’te Takrir-i Sükun Kanunu’nun çıkarılmasını sağladı. İstiklal Mahkemeleri yeniden kurularak ayaklananlar cezalandırıldı. Musul sorununun aleyhimize çözümlenmesine sebep oldu. Ayrıca çok partili hayata geçişin ilk denemesinin başarısız olmasına yol açtı.
Not : Rejime karşı yapılan ilk ayaklanma olması yönüyle 31 Mart Vakası’na benzemektedir.
İZMİR SUİKASTI (16 HAZİRAN 1926)
Rejim karşıtları ve muhalifler Mustafa Kemal’e karşı başarısız bir suikast girişiminde bulunmuşlardır. Rejime yönelik bu hareket de başarısız kalmıştır.
SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (12 Ağustos 1930)
Nedenleri :
* 1929 Dünya ekonomik buhranından etkilenen Türkiye’de bu buhranın aşılmasını sağlamak amacıyla değişik görüşlerin ortaya çıkmasını sağlamak
* Ülkede demokratik bir ortamı oluşturmak
* Hükümetin çalışmalarını denetleyecek bir muhalefet partisi ortaya çıkarmak
Bu sebeplerle Mustafa Kemal, Fethi Bey’den parti kurmasını istedi. 12 Ağustos 1930’da kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası kısa zamanda rejim muhaliflerinin yuvası durumuna geldi. Bu durumu gören Fethi Bey, 18 Aralık 1930’da partiyi kapattı. Partinin kapatılmasındaki isabet kısa zaman içinde belli oldu. 23 Aralık 1930’da rejim karşıtları Menemen’de ayaklanarak Yedeksubay Kubilay’ı öldürdüler. Ayaklanma kısa sürede bastırıldı. Suçlular ağır şekilde cezalandırıldı.
Not-1: Her iki demokrasi denemesi de gösterdi ki Türk toplumu henüz çok partili siyasi rejime hazır değildir.
Not-2 : II. Dünya Savaşı’ndan sonra 1946 yılında Demokrat parti’nin kurulmasıyla çok partili hayata geçilebilmiş, gerçek demokratik seçimler ise ancak 1950’de yapılmıştır. 1950’de Demokrat Parti iktidarı başlamıştır.
TÜRKİYE’DE İNKILAP HAREKETLERİ
Atatürk’ün inkılap anlayışı radikal ve köklü değişiklikler yapılması şeklindeydi. Özellikle Türk milletini son yüzyıllarda geri bıraktıran kurumları kaldırmak, yerine çağdaş kurumlar getirmek istiyordu. Zaten ulusal egemenlik anlayışına uygun kurulan bir devletin de yeni kurumlara ihtiyacı vardı. Bundan dolayı birbirini takip eden değişik alanlarda çeşitli inkılaplar yapılmıştır.
SİYASİ ALANDA :
* Saltanatın kaldırılması (1 Kasım 1922 – Laikliğin ilk aşaması)
* Ankara’nın başkent olması (13 Ekim 1923)
* Cumhuriyet’in ilanı ( 29 Ekim 1923 – Demokratikleşmede önemli bir adım)
* Halifeliğin ilgası (3 Mart 1924 Laikleşmede önemli bir adım)
* Ordunun siyasetten ayrılması (19 Aralık 1924)
*Anayasa’dan “Devletin dini İslam’dır” ibaresinin çıkarılması (10 Nisan 1928)
* Atatürk ilkelerinin anayasaya girmesi (1937)
HUKUKİ ALANDA :
Yenilik Yapılmasının Nedenleri :
* Osmanlı Devleti’nde hukuki birliğin olmaması
* Modern hayatın ihtiyaçlarına cevap verememesi
* Batı medeniyetine bir an önce geçmek için batı hukukuna yönelme gereği
* Osmanlı hukuk sisteminin, laik devletin esaslarına uygun olmaması
* Osmanlı hukuk sisteminde kadın hakları konusunda eksikliklerin olması
* Mecellenin tamamlanamamış olması
Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926) :
Medeni kanun, evlenme, boşanma, miras vb. her türlü ilişkileri düzenlemektedir. Medeni kanun bu yönüyle toplum hayatının düzenlenmesinde önemli rol oynamıştır.
Türkiye laikliği benimsediği için şer’i hukuka göre düzenlenen mecelleyi uygulayamazdı. Yeni bir kanun hazırlanması da çok zaman alabilirdi. Bundan dolayı Japınlar’ın yaptığı gibi İsviçre Medeni Kanunu’nun alınması kararlaştırıldı. En son hazırlanan modern bir kanundu. Akılcı ve pratik çözümler getiriyordu. Laiklikte önemli bir adım atıldı.
Buna göre; tek eşlilik, resmi nikah zorunluluğu, kadınlara da boşanma hakkı, mirasta ve şahitlikte eşitlik, kadınların dilediği işte çalışabilmesi, Patrikhane’nin dünya ile ilgili yetkilerinin kaldırılması, din ve mezhep farkının kaldırılması gerçekleştirilmiştir.
Not : Ayrıca Almanya’dan Ceza Mahkemeleri Usülü, İtalya’dan Ceza, Fransa’dan idari hukuk alınmıştır.
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA :
Osmanlı Devleti’nde eğitimde birliğin olmaması ve dini nitelikli olması yenilik yapılmasını zorunlu kılıyordu.
* Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924) : Eğitim ve öğretim birleştirilerek, devlet denetimine ve Milli Eğitim Bakanlığı emrine verildi. Bu kanun çerçevesinde medreseler kapatıldı. (Laiklikle ilgilidir.)
* Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun (1926) : İlk ve orta öğretimin esasları tespit edildi. Eğitim-öğretim hizmetleri laik eğitim anlayışıyla modernleştirildi. (Laiklikle ilgilidir.)
* Harf İnkılabı (1 Kasım 1928) : Türkler tarih boyunca Göktürk, Uygur ve Arap alfabelerini kullanmışlardı. Laik Türkiye Devleti’ne en uygunu olarak görülen Latin alfabesi, yeni Türk alfabesi olarak kabul edildi.
* Millet Mektepleri’nin Açılması (1928) : Yeni Türk Alfabesi’ni “halka” öğretmek amacıyla okullar açılmıştır.
* Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (15 Nisan 1931) : Türk tarihini “Milliyetçilik ve Laiklik” ilkeleri esaslarına uygun olarak ele almak, Türkler’in kökenini, hizmetlerini, kurdukları devlet ve medeniyetleri araştırmak amacıyla kurulmuştur.
* Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (12 Temmuz 1932) : Türkçe’yi yabancı dillerin tesirinden kurtararak gelişmesini ve zenginleşmesini sağlamak, dilde millileşme ve sadeleşme yoluna gitmek, Türkçe’yi bir bilim ve kültür dili haline getirmek amaçlanmıştır.
Not : Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu’nun kurulması milliyetçilik ilkesiyle ilgilidir.
* Üniversite Reformunun Yapılması (1933) :
- Darülfünun kaldırılarak yerine İstanbul Üniversitesi kurulmuştur. (31 Mayıs 1933). Modern bilime açık olan bu üniversitede Hitler Almanyası’ndan kaçan bilim adamları da görev aldılar.
- Ankara Hukuk mektebi (1925 – İlk yüksekokul), Yüksek Ziraat Enstitüsü (1933)
- Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi (1936 – İlk fakülte)
- Güzel Sanatlar Akademisi, Devlet Konservatuarı açıldı.
TOPLUMSAL ALANDA :
*Kılık – Kıyafet İnkılabı :
- Şapka Kanunu (25 Kasım 1925)
- Dini Kıyafetlerle dolaşılmasının yasaklanmadı (3 Aralık 1934)
Not-1 : Çağdaşlaşma ile ilgili bir inkılaptır.
Not-2 : Diyanet İşleri Başkanı, Patrik ve Hahambaşı bu kanunun dışında tutulmuştur.
* Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925) : Çıkarılan kanunla tekke, türbe ve zaviyeler kapatıldı. Yine aynı kanunla “Şeyhlik, dedelik, dervişlik, seyyitlik, çelebilik, türbedarlık” gibi unvanlar da kaldırıldı. (Laiklikle ilgilidir)
* Takvim, Saat ve Ölçülerde Değişiklik : Bu alanlarda birliği sağlamak ve batılılaşmak amacıyla değişiklik yapılmıştır. Hicri ve Rumi takvim yerine Miladi Takvim (1 Ocak 1926) kabul edildi.
Ağırlık ve uzunluk ölçüsü olarak uluslar arası ölçüler olan metre ve gram kullanılmaya başlandı (1 Nisan 1931)
Devletler arası ilişkilerde düzeni sağlayabilmek için hafta tatili Cuma’dan pazara alındı. (1935).
Soyadı Kanunu’nun Kabulü (21 Haziran 1934) : Kişilerin sosyal hayatta kolaylıkla tanınmaları, karışıklıkların önlenmesi için herkese Türkçe ve ahlaka aykırı olmayan birer soyadı verilmiştir. TBMM Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadını vermiştir.
Bu kanunla beraber eski toplum zümrelerini belirten unvanlar kaldırıldı. Aynı kanunla Osmanlı nişan ve rütbelerini taşımak da yasaklandı.
* Kadınlara Siyasi Haklar Verilmesi (5 Aralık 1934) : Kadınlara 1930’da belediye meclislerine, 1933’te muhtarlıklara girme hakkı, 5 Aralık 1934’te de milletvekili seçme ve seçilme hakkı bir çok Avrupa devletinden önce verilmiştir.
EKONOMİK ALANDA :
Mustafa Kemal, askeri zaferlerin, siyasi ve ekonomik zaferlerle devam ettirilmesi gerektiğine inanıyordu. Bu gayeyle ekonomik faaliyetleri bir bütün olarak değerlendirmiş ve Lozan imzalanmadan önce ele almıştır.
* İzmir İktisat Kongresi (18 Şubat – 4 Mart 1923) : Lozan’daki barış görüşmelerinin kesildiği bir sırada, İzmir’de Türkiye İktisat Kongresi toplandı. Değişik kesimlerden 1135 temsilcinin katıldığı bu kongrenin sonucunda “Misak-ı İktisadi” kabul edildi. Buna göre ekonomik kalkınmada tam bağımsızlık öngörülüyor, kaynakların en iyi şekilde değerlendirilmesi ve kendi çabamızla kalkınmanın gereği ortaya konuluyordu.
* Kapitülasyonların Kaldırılması (24 Temmuz 1923) : Lozan’da kesin olarak kaldırılmıştır.
* İş Bankası’nın Kurulması (1924) : Özel sektöre destek sağlamak amacıyla ilk özel Türk bankası olan İş Bankası kuruldu.
* Aşar Vergisi’nin Kaldırılması (17 Şubat 1925) : Köylünün rahatlatılması ve üretimin artırılması amacıyla aynı zamanda şer’i bir vergi olan aşar kaldırıldı.
* Kabotaj Kanunu’nun Çıkarılması (1 Temmuz 1926) : Türkiye karasularında Türk gemicilerin ticaret yapmasına imkan tanınıyor, denizcilik geliştirilmeye çalışıyordu. (Milliyetçilikle ilgilidir.)
* Teşvik-i Sanayi Kanunu (1926) : Özel sektörü sanayi alanına çekmek ve ona kredi sağlamak için çıkarılmıştır.
* Tarım-Kredi Kooperatiflerinin Kurulması (1928) : Çiftçiye kredi, ucuz alet ve makine imkanı oluşturmaya çalışıldı.
* Toprak Reformu (1929) : Topraksız köylüyü toprak sahibi yapmak hedeflenmiştir. Fakat tam başarılı olunamamıştır.
* Birinci 5 Yıllık Kalkınma Planı (1933 – 1938) : Bu dönemde devlet, temel tüketim ve ara mallar sağlamak gayesiyle üç beyaz ve üç siyah projesine ağırlık vermiştir. Un, şeker, pamuk üç beyazı, kömür, demir ve akaryakıt ise üç siyahı oluşturuyordu. Bu temel malların üretilmesi ile döviz tasarrufu sağlandığı gibi, bu maddeler ile dışa bağımlılık da ortadan kalkacaktı.
Hazırlanan bu plana göre özel sektörün gerçekleştiremeyeceği yatırımlar, devlet eliyle yapılmaya başlandı. Plan doğrultusunda dokuma, demir, kağıt, cam ve kimya alanlarında 1937’ye kadar onaltı fabrika kuruldu. Fabrikaların işletmeye açılmasıyla, dışarıdan alınan mallar yüzde elli oranında azaldı. “İkinci Beş Yıllık Plan” ise İkinci Dünya savaşı’ndan dolayı uygulanamadı. Fakat, 1945 yılına kadar süren savaş esnasında Türkiye, dışarıya muhtaç olmadan kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmiştir. Sümerbank’ın açılmasıyla elde edilen başarı, kuruluşların açılmasını teşvik etmiş ve maden işleri uğraşacak Etibank kurulmuştur. Böylece sanayide devletçilik ilkesi yerleştirilmeye çalışılmıştır.
Not : Çağdaşlaşmanın en yoğun olduğu dönem 1923-1934 yılları arasıdır
ÇAĞDAŞ TÜRKİYE YOLUNDA ADIMLAR
Kazanımlar:
1. Millî egemenlik anlayışının pekiştirilmesi sürecinde saltanatın kaldırılmasını değerlendirir.
2. Sevr ve Lozan Antlaşmalarını karşılaştırarak Lozan’ın sağladığı kazanımları iz eder.
3. İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararları, millî ekonomi ve tasarruf bilinci açılarından inceler.
4. Ankara’nın başkent oluşunun gerekçelerini açıklar.
5. Türkiye’de cumhuriyetin ilân edilmesini, demokrasi rejiminin gerekleri ile bağdaştırarak değerlendirir.
6. 3 Mart 1924’te kabul edilen kanunların gerekçelerini öğrenerek, toplum hayatında meydana getirdiği değişimleri fark eder.
7. Atatürk’ün çok partili siyasî hayata verdiği önemi kavrar .
8. Şapka ve kıyafet inkılâbını, tekke ve zaviyelerin kapatılmasını, miladî takvim ve uluslar arası saat uygulamasının kabulünü millî kimlik kazanma ve çağdaşlaşma çerçevesinde değerlendirir.
9. Hukuk alanındaki gelişmeleri, Medeni Kanun’un Türk aile yapısında ve kadının toplumdaki yerinde meydana getirdiği değişiklikleri iz eder.
10. Kabotaj Kanunu’nu millî egemenlik hakları ve Türk denizciliğinde meydana getirdiği gelişmeler bakımından değerlendirir.
11. Mustafa Kemal’e suikast girişimini cumhuriyete yönelik tehditler çerçevesinde yorumlar.
12. Harf inkılâbını ve Millet Mekteplerini, eğitimin yaygınlaştırılması ve çağdaş Türk toplumunun oluşturulması açılarından değerlendirir.
13. Şeyh Sait ve Menemen olaylarını çağdaş, demokratik ve laik Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı tepkiler ve uluslararası ilişkiler açısından değerlendirir.
14. Şehir incelemesi yoluyla Cumhuriyet Dönemi mimarlık ve şehir planlaması alanında yapılan çalışmalara örnekler verir.
15. Ölçü ve tartıların değişmesini çağdaşlaşma çerçevesinde değerlendirir.
16. Atatürk’ün millî kültür ve millî kimlik oluşturmak ve geliştirmek için dil ve tarih alanında yaptığı çalışmaları değerlendirir.
17. Soyadı Kanunu’nun kabulünün gerekçelerini ve Mustafa Kemal’e “Atatürk” soyadı verilmesini millî kimlik kazanma ve çağdaşlaşma çerçevesinde açıklar.
18. Atatürk’ün kadınlara sağladığı sosyal ve siyasal hakları dönemin çeşitli ülkelerindeki kadın haklarıyla karşılaştırarak değerlendirir.
19. Atatürk Döneminde sağlık alanında yapılan işleri devletin temel görevleri bağlamında inceler.
20. Atatürk Orman Çiftliği örneğinden yola çıkarak Atatürk’ün modern tarımın gelişimine ve çevre bilincine verdiği önemi fark eder.
21. Anekdot, fotoğraf ve anılardan yola çıkarak Atatürk’ün yurt ve okul gezilerini değerlendirir.
22. Örnek olaylardan yararlanarak Atatürk’ün sanata verdiği önemi fark eder.
Siyası Alandaki İnkılaplar:
SALTANATTAN MİLLİ EGEMENLİĞE
TBMM (23 NİSAN 1920)
İstanbul’un işgali üzerine İstanbul ile tüm ilişki kesildi.
M. Kemal İstanbul’dan kaçan milletvekillerinin TBMM’ye katılabileceğini bildirdi. Bu M. Kemal’in milli iradeye verdiği önemi gösterir.
M. Kemal’in verdiği önerge aynen kabul edilir. Buna göre;
1-TBMM’nin üzerinde bir güç yoktur.
* Bu madde saltanatın kaldırılıp Cumhuriyet yönetimine geçileceğinin göstergesidir.
2. HÜKÜMET KURMAK ZORUNLUDUR.
* Bu madde ile İstanbul Hükümeti yok sayılmış Türk Milleti adına söz söyleme yetkisinden mahrum bırakılmıştır.
3. GEÇİCİ OLARAK HÜKÜMET BAŞKANI YADA PADİŞAH VEKİLİ TAYİN ETMEK DOĞRU DEĞİLDİR.
* Meclisin üstünlüğü ve sürekliliği vurgulanmıştır.
4. TBMM, YASAMA, YÜRÜTME , YARGI YETKİLERİNİ KENDİNDE TOPLAMIŞTIR.
* Cumhuriyete geçileceği belirtilmiştir.
5. PADİŞAH VE HALİFENİN DURUMU BASKIDAN KURTULDUKTAN SONRA MECLİS TARAFINDAN KANUNLA BELİRLENECEKTİR.
* Milli egemenliğe aykırı olan bu madde ortama uygun olmadığı için konmuştur.
1.TBMM’ NİN ÖZELLİKLERİ
- Kurucu meclistir.
- İnkılapçı ve yenilikçidir.
- Olağan üstü yetkilere sahiptir. İhtilalcidir.
- Güçler birliği ilkesi benimsenmiştir.
- Meclis hükümeti sistemi uygulanmıştır.
- Ulusal bir meclistir. (Azınlıklar yoktur)
- Temsil Heyetinin görevi sona ermiştir.
- Milli egemenlik tam anlamıyla sağlanmıştır.
- Farklı düşünceleri barındıran demokratik bir meclistir.
TEŞKİLATI ESASİYE (20 OCAK 1921) 21 ANAYASASI
*TBMM’nin ilk anayasasıdır.
1.EGEMENLİK KAYITSIZ ŞARTSIZ MİLLETİNDİR.
* Cumhuriyete gidildiğini gösterir.
2.YASAMA, YÜRÜTME, YARGI TBMM’ YE AİTTİR.
* Olağan üstü bir dönem olduğu için kararların hızlı bir şekilde alınıp uygulanması gerekiyordu.
3.DİNİ FAALİYETLER, ŞERİAT İŞLERİ, SAVAŞ, BARIŞ, KANUN YAPMA, KALDIRMA MECLİSE AİTTİR.
* Din ve şeriat işlerinin meclisce yapılması ilk anayasanın laik olmadığını gösterir.
* Cumhuriyetin ilanı ile Türk devletinin yönetim şeklinin cumhuriyet olduğu hükmü anayasaya eklenmiştir.
Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)
Padişah milli mücadeleyi engellemek için her şeyi yapmıştı. M.Kemal saltanatı kaldırmak istiyordu.Ancak ortam uygun değildi.M.Kemal’ in aradığı fırsat Lozan Ant. Sırasında ortaya çıktı. İtilaf Devletleri’nin Lozan’a İstanbul Hükümeti’ni çağırması üzerine saltanat kaldırıldı.
*İtilaf Devletleri Lozan’a TBMM ile İstanbul Hükümeti’ni beraber çağırarak aradaki görüş ayrılığından yaralanmak istiyorlardı.
*Laikliğe geçişin ilk aşaması olan saltanatın kaldırılması ile milli egemenlik yolunda önemli bir adım atılmış ve cumhuriyetin ilanına zemin hazırlamıştır.
Lozan Ant.(24 Temmuz 1923)
İsviçre’nin Lozan kentindeki konferansa TBMM, İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Japonya, Romanya, Yugoslavya, Belçika ve Portekiz kaldı .Rusya ve Bulgaristan yalnızca Boğazlar konusu görüşülürken konferansa katıldı. ABD gözlemci bulunurdu.
· Mudanya’daki başarısından dolayı Lozan’da TBMM’yi İsmet Paşa temsil etti.
· M. Kemal misak-i Milli, Ermeni meselesi ve kapitülasyonlardan taviz verilmesini istedi.
20 Kasım 1922’de başlayan görüşmeler 4Şubat 1923’te kesildi.Fransa ve İtalya’nın İngiltere’ye baskı yapması sonucu23Nisan 1923’te görüşmeler yeniden başladı.
-Sınırlar
1.Suriye sınırı Ankara Ant. Göre çizildi.
2.Irak sınırı ve Musul sorunu çözülemedi.
3.Yunan sınırı:Meriç sınır olsu.
4.Doğu sınırı Moskova ve Kars Ant. göre çizildi.
5. Adalar:Boğazların güvenliği için Bozca-ada ve Gökçeada bize verildi.
-Boğazlar:Başkanı Türk olan uluslararası bir komisyona bırakıldı.(Bu madde tam bağımsızlığımıza gölge düşürmüştür.)
-Kapitülasyonlar kaldırıldı.
-Dış borçlar Osmanlı Devleti’nden ayrılan diğer devletlerle bölüşüldü.Türki-ye borcunu faizsiz ve TL olarak ödeyecekti.
-Yabancı okullar Milli Eğitim Bakanlığı’ına bağlandı.
-Fener Rum Patrikhanesi’nin yetkileri alındı ve ekümen (evrensel) olmaktan çıkarıldı.(Hristiyanların iç işlerimize karışması önlendi.)
-Azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı.
-Batı Trakya’daki Türklerle, İstanbul’daki Rumlar değiş tokuş edilecek.
Önemi:
1.Türk devletinin bağımsızlığı tüm dünyaca tanındı.
2.Bu olay sömürge altındaki uluslara örnek oldu.
=EKONOMİK ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR=
17 şubat 1923’te İzmir İktisat Kongresi yapıldı.Ekonomi andı kabul eldildi.
v 1933’te 5 yıllık kalkınma planı hazırlandı.Fakat 1938’de hazırlanan 2. plan 2. dünya savaşı nedeniyle uygulanamadı.
v Özel sermaye çok olmadığından Karma Ekonomi modeli benimsendi.
v Aşar vergisi kaldırıldı.
v Kabotaj Kanunu ile limanlarımız arasındaki taşımacılık Türklere verildi.
v Bir çok yabancı kuruluş devletleştirildi.
v Ziraat okulları açıldı.
v Örnek çiftlikler kuruldu.
v Toprak reformu yapıldı.
v Ziraat bankası kuruldu.
v Makineleşmeye önem verildi.
v İşbankası kuruldu.
v Yerli sanayiyi korumak için gümrük vergileri yükseltildi.
v Teşvik-i sanayi kanunu kabul edildi.(1927)
v MTA kuruldu.
v Etibank kuruldu.
v Sümerbank kuruldu.
Ankara’nın Başkent Oluşu (13 Ekim1923)
Cumhuriyetin İlanı
TBMM’nin açılmasıyla cumhuriyet fiilen kurulmuştu, Ama rejimin adı konmamıştı, Çünkü ortam henüz uygun değildi.1923’teki hükümet bunalımı üzerine Cumhuriyet ilan edildi.
Sonuçlar:
a-Devletin adı kondu.(Rejim belli oldu.)
b-Meclis hükümeti sisteminden kabine sistemine geçildi.
c-Devlet başkanlığı sorunu çözüldü.
*Cumhuriyetin ilk başbakanı İsmet İNÖNÜ, ilk meclis başkanı Fethi OKYAR oldu.
Halifeliğin Kaldırılması
Halifelik ile cumhuriyet bağdaşmıyordu. Ayrıca halife Abdülmecit’in davranışları bardağı taşıran son damla oldu.(Ödeneğini az buluyor,cumhuriyet karşıtları ile görüşmeler yapıyor,gösterişli törenler yapıyordu.)
Sonuçlar:
a- Laikliğe geçişte önemli bir adım atıldı.
b-İnkılap süreci hızlandı.
c-Ümmetçilik anlayışı sona erdi.
5-Çok Partili Rejim Denemeleri
a-Cumhuriyet Halk Partisi-ilk parti
b-Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası-ikinci parti,ilk muhalefet partisidir.Şeyh Sait isyanına karıştığı için kapatılan partidir.
c-Serbest Cumhuriyet Fırkası-1929 Dünya Ekonomik buhranı üzerine kurulmuş ancak cumhuriyet karşıtlarının odaklandığı bir parti haline gelince kurucusu olan Fethi Bey tarafından kapatılmıştır.
*Çok partili hayata geçiş için ortamın uygun olmadığı anlaşıldı
=SOSYAL ALANDAKİ İNKILAPLAR=
v Kılık kıyafette yenilik(25 kasım 1925) Kastamonu’da şapka inkılabının yaptı.1934 yılında din adamlarının ibadethaneler dışında dini kıyafet giymelerini yasakladı.
v Tekke,zaviye ve türbelerin kapatılması(30 kasım 1925)
v Takvim saat ve ölçülerde yapılan inkılaplar: Uluslar arası ilişkileri düzenlemek amacıyla Miladi takvim,Alafranga saat sistemine geçildi.Uzunluk ölçüsü olarak metre ,ağırlık ölçüsü olarak kg kabul edildi.Hafta tatili Pazar oldu.
v Soyadı Kanunu(21 haziran 1934)
=HUKUK ALANINDAKİ İNKILAPLAR=
ü Teşkilat-ı Esasiye(1921 ve 1924 anayasaları)
ü Medeni Kanun(17 şubat 1926) Mecelle kaldırılarak yerine İsviçre Medeni Kanunu kabul edildi.Çünkü İsviçre Medeni Kanunu en son, en modern,yapımıza en uygun medeni kanun olduğu için kabul edildi.
v Medeni Kanunla laiklik yolunda önemli bir adım atılmış ve hukukta birlik sağlanmıştır.
v Ayrıca İsviçre’den Borçlar Kanunu,Almanya’dan Ticaret Kanunu,İtalya’dan Ceza kanunu Fransa’dan İdare Kanunu alındı.
=ŞEYH SAİT İSYANI(12 ŞUBAT 1925)
Musul’un Türkiye’nin eline geçmesini istemeyen İngiltere’nin kışkırtması ve desteği sonucu Şeyh Sait “DİN ELDEN GİDİYOR” sloganıyla Diyarbakır’ın Ergani ilçesinin Piran köyünde isyanı başlattı.
Başbakan Fethi OKYAR isyanı bastıramayınca İsmet İNÖNÜ başbakan oldu ve şu tedbirleri aldı:
Ø Takrir-i Sükun kanunu çıkarıldı.
Ø İstiklal mahkemesi kuruldu.
SONUÇLAR
Ø Musul’u kaybettik.
Ø Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.
v Bu isyan yeni rejime karşı çıkan ilk gerici ayaklanmadır.
KABOTAJ BAYRAMI
Milliyetçilik ilkesi doğrultusunda yapılmıştır. Bundan böyle Türk limanları arasındaki ulaşım ve taşımacılığı Türk gemileri yapacaktır.
=M.KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ
(16 HAZİRAN 1926)
Cumhuriyete karşı olanlar M. Kemal’i öldürüp geriye dönmek istediler fakat M. Kemal’in İzmir’e bir gün geç gelmesi ve Giritli Şevki’nin ihbarı üzerine suikast girişimi başarılı olmadı.
BİR DEVRİN ANALİZİ:NUTUK
HARF İNKILABINDAN MİLLET MEKTEPLERİNE
v Tevhid-i Tedrisat (Öğrenim Birliği) Kanunu(1.03.1924)
v Latin Harflerinin kabulü(0.11.1928) Atatürk bunu Sarayburnu’nda halka açıkladı.
24 kasım 1928 de TBMM Atatürk’e başöğretmen unvanını verdi.Bu 1981 den itibaren öğretmenler günü olarak kutlanmaktadır.
v Türk Tarih Kurumunun kurulması(15 nisan 1931) Türk tarihini araştırmak için kuruldu.
v Türk Dil Kurumu(12 temmuz 1932):Türkçe’yi yabancı dillerden kurtarmak için kuruldu.
!!Bu 2 kurum milliyetçilik ilkesi doğrultusunda yapılmıştır.
=MENEMEN OLAYI(23 ARALIK 1930)
Nakşibendi Tarikati’ne mensup Derviş Mehmet “Din elden gidiyor, şeriat isteriz” sloganıyla ayaklandı.Asteğmen Kubilay’ın kafasını kestiler.
v Fethi Bey’in Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı kapatmakta ne kadar haklı olduğu görüldü.
v Henüz çok partili rejim için ortamın uygun olmadığı görüldü.
BİR CUMHURİYET KENTİ
ÇAĞDAŞ ÜNİVERSİTE YOLUNDA
DEVLET VE TOPLUM EL ELE
MODERN TARIMIN DOĞUŞU
ONUNCU YIL NUTKU
SANAT VE SPOR
ÇAĞDAŞ TÜRK KADINI
SOYADI KANUNU
